Sosyal Yapıdaki Rolü ve Devlet İdaresine Tesiri

Kadın, eski Türklerde saygı duyulan bir varlık, şeref ve sadakat sembolü ola­rak görülmüşse de vatan ve millet men­faatleri söz konusu olunca kişilik ve hat­tâ hayatı önemli olmamaktadır.
Hun Türklerinde Tunghular Mete’ye bir elçi göndererek önce atım, sonra ka­rışım isterler. Mete ses çıkarmadan ve­rir. Ardından vatan toprağının bir kıs­mım almayı talep ederler. Mete onlara derhal savaş açar (22).

Göktürklerde ve Uygurlarda devlet idaresinde kağan karısı olan hatun her işle ilgilenir, anlaşma, ferman ve emirna­meleri kocasıyla birlikte imzalardı. Or­hun âbidelerinde, Bilge Kağan’m ki­tabesinde, “Tanrı Türk milleti yok ol­masın diye babam îlteriş Kağan ile anam İlbilge Hatun’u yükseltti” (23), sözleri kadının sosyal hayat ve devlet idaresinde kocasıyla eş değerde rol oy­nadığının en kesin delilidir.

Eski Türklerin köklü kelimelerinden olan bilge sözü, hakîm tâbirinin karşılı­ğıdır. Türk illerinde başarıya ulaşan Türk hükümdar ve devlet adamlarının yanında hatunlara “Bilge” sıfatının verilmesi, Bilgelik’in Türk idarecilerinden istenen başlıca şart olduğunu gösterir (24).
Şecere-i Terakime’de Ebu’1-Gazi Ba­hadır Han Türkmenlerin tarih bilen bahşılarından yedi kızın Oğuz eli’nin “ağız­larına baktırıp” çok yıllar, beylik yap­tıklarım anlatmaktadır. Bunlardan biri Karmış Bay’ın kızı ve Mamış Bey’in ka­rısı Barçın Salur idi. Onun türbesi Sir Derya yakasında olup, halkça meşhur­dur. Özbekler ona “Barçın’ın Kök kâşa­nesi” derler. Buradan anladığımıza gö­re, Salur Boyu’ndan Barçın Hatun bir kasım Oğuzlar üzerinde nüfuz ve hakimi­yet kazanmıştı (25).

Göktürk ve Uygurlarda, Çinlilerle de­vamlı savaş içinde olmanın yanısıra, ba­rışı sağlamak üzere, kız alış-verişi de vapılırdı. Bu alış-verişe bazen bir Çin im­paratoru büe aracı olabilirdi. Genellikle Türk kağanlar Çinli prenseslerle evle­nirlerken muhteşem bir düğün yapılırdı. Bu düğün ya bir şehrin kuşatmasımn kaldırılmasıyla veya karşılıklı çok de­ğerli hediyelerin verilmesiyle bir siyasî alış-veriş hâline de dönerdi. 623 senesi­nin Ekim ayında Göktürk Kağanı İlteriş Kağan, Çin’e elçi göndererek impara­tordan kendisinin, bir Çinli prensesle evlendirümesini rica etmiştir. Çin İmpara­toru ise, Mai şehrini kuşatmaktan vaz­geçtiği takdirde bu evlenme işini görüşe­bileceğini söylemiştir.

Yine Göktürk kağanlarından Ch’ulo da âsi Çinli derebeyi Wang Shıhts’tung’a bir elçi yollayarak bin kadar at hediye etmiş ve Wang Shıhts’tung’a kendi kızım vereceğini bildirmiş, derebe­yi de buna karşılık kendi akrabalarından bir kızı Göktürk kağanına vermiştir (26).