Türk Destan ve Efsanelerinde Kadın

Destan ve efsaneler, milletlerin tarih sahnesinde çok kere kavimler halinde yaşadıkları ilkel devirlerinde teşekkül etmiş, olağanüstü karakter olay ve mo­tiflerle örülmüş türlerdir. Göçebeliğin ağır şartları, tabiatla ve düşman kavim­lerle mücadele halinde yüzyıllarca ordu-millet halinde yaşayan milletimizin bu dönemde vücuda getirdiği destan ve ef­sanelerde günlük hayatta tesadüf edilen vasat kadın ve erkek tiplerinden söz edilmektedir.

Bununla beraber toplu­mun kadma bakışı, kabul gören kadın tipleri, erkeÄŸin kadına bakışı ve kadının aile içindeki fonksiyonu elimizde bulu­nan metinlere dayalı olarak bir ölçüde tes­edilebilir.islâmiyet’ten önceki atlı göçebe mede­niyeti döneminde teÅŸekkül eden destan ve efsanelerde kadın bu devrin ideal er­kek tipi olan Alp tipine benzer. Kadm da erkek gibi ata biner, ok atar, kılıç kulla­nır ve gerektiÄŸinde düşmanla kahra­manca savaşır. Bu eserlerde kadın yerle­şik medeniyet dönemlerinde teÅŸekkül eden edebiyatlarda olduÄŸu gibi haz ve âşk konusu deÄŸildir. Göçebe hayatı için­de insanlar sürekli hareket halinde ya­şarlar. Göçebe hayatında, yerleÅŸik ha­yattaki gibi emin ve statik boÅŸ zaman yoktur.

Bu dinamik hayat şekli kadınla erkeğin davranışlarında ve düşünce tarzlarında benzerlik ve müştereklik meydana getirmiştir. Göçebe toplulu­ğunda insan için en büyük değer kahra­manlıktır. Kahramanlık, vücut kuvveti­ne bağlı muhariplikle ortaya çıkar. Gö­çebe hayatı süren bu topluluklarda er­kek ve kadm kendilerine eş seçerken birbirlerinde önce kahramanlık vasfı arar­lar. Çünkü atlı göçebe medeniyetinde yaşamak, güçlü ve dayanıklı olanların hakkıdır. Destan ve efsanelerimizde ba­zı istisnaların dışında kadın ile erkek birbirinin tamamlayıcısı ve desteği ola­rak aile birliği içinde ahenkli bir beraber­lik içinde görünmektedirler.

Türk des­tan ve efsanelerinde muhayyel aşk vaka­ları yoktur. Muhabbet ve saygıya dayalı evlilik birliği içinde kadın ve erkeğin ya­şanılan hayat şartlarının doğurduğu güçlüklerle mücadelelerinin hikayesi sözkonusudur.